Veelgestelde vragen

Uw adreswijziging kunt u mailen naar Beheer@restauratiefonds.nl

Vermeld in de e-mail het leningnummer en per wanneer de adreswijziging ingaat.

Als het saldo van de bouwrekening niet meer toereikend is om de factuur te betalen, zijn er twee opties:

1. Wij betalen het beschikbare saldo aan de leverancier en hiervan ontvangt u een bevestiging. U dient het resterende bedrag zelf aan de leverancier te betalen.
2. U betaalt eerst zelf het gehele bedrag van de factuur aan de leverancier. Daarna dient u de declaratie in voor het resterende bedrag op de Bouwrekening ter uitbetaling aan uzelf. 

U kunt deze facturen indienen op Mijn.Restauratiefonds.nl waarbij u selecteert dat de betaling niet aan de leverancier gedaan moet worden. 

Zie ook Vanaf wanneer en hoe dien ik een declaratie in ?

In uw portaal kunt u de volgende status van uw declaratie zien:

• Verstuurd: uw declaratie, de factuur en/of betaalbewijs zijn ontvangen
• Ingevoerd: uw declaratie is ontvangen. De factuur en/of betaalbewijs is niet in goede orde ontvangen.
• Afgekeurd: uw declaratie is niet uitbetaald
• Afgehandeld: uw declaratie is uitbetaald

Twee maanden voor de einddatum van de Bouwrekening ontvangt u een brief. Wilt u de Bouwrekening verlengen dan verzoeken wij u een e-mail te sturen naar Beheer@restauratiefonds.nl Uw verzoek nemen wij vervolgens in behandeling. 

Het Restauratiefonds streeft er naar om ontvangen declaraties binnen vijf werkdagen te betalen. 

Nadat u de schriftelijke bevestiging heeft ontvangen, kunt u uw declaratie indienen. De declaratie dient u in via het portaal waar u destijds de financiering heeft aangevraagd. Hieronder treft u de werkwijze aan.

Lees de werkwijze

Omdat u al wel de rente en aflossing van de financiering verschuldigd bent, ongeacht of er een opname uit de Bouwrekening is gedaan.

• Als er geen bedrag meer op de Bouwrekening beschikbaar is. 
• Als de einddatum van de Bouwrekening bereikt is en wij van u geen verzoek tot verlenging hebben ontvangen.

De rente die wij vergoeden over het beschikbare bedrag van de Bouwrekening (creditrente) wordt verrekend met het maandelijks te incasseren bedrag van de financiering.

Voor informatie over de hypotheekrenteaftrek en de rente op de Bouwrekening raadpleeg de website van de Belastingdienst of uw belastingadviseur. 

In de meeste gevallen moet de factuur aan de volgende punten voldoen:

• er dient sprake te zijn van een originele factuur;
• de factuur moet zijn gericht aan de eigenaar of de zakelijke gerechtigde van het beschermd monument of het zelfstandig onderdeel;
• uit de factuur moet duidelijk blijken dat het werkzaamheden betreft in verband met de restauratie en/of onderhoud van het (rijks)monument. 
• adres van het te financieren object
• de factuur is in euro’s gesteld;
• de factuur dient in het Nederlands te zijn;
• de factuur moeten bovendien de volgende gegevens bevatten:

1. het btw-nummer;
2. het factuurnummer;
3. de factuurdatum;
4. de naam en het adres van de uitvoerende partij;
5. de datum van de levering of de dienst;
6. de hoeveelheid en soort geleverde goederen;
7. de omvang en de soort geleverde dienst;

Uw gegevens worden uitsluitend met het Restauratiefonds gedeeld, waarbij de AVG in acht wordt genomen. Daarnaast wordt er niet meer informatie opgevraagd dan nodig is en uiteraard alleen gegevens die wij als financiële instelling mogen opvragen.

Telefoonnummer: 088 253 91 90

E-mailadres: cdd@restauratiefonds.nl

Bekijk brochure

Wij zijn als financiële instelling verplicht om over geldige legitimatiebewijzen van onze klanten te beschikken. Daarnaast zijn de identificatie en verificaties die wij in het verleden hebben uitgevoerd niet meer in overeenstemming met de vereisten van de AVG.

Doorlopend zijn wij bezig om de basisgegevens/contactgegevens van onze klanten actueel te krijgen en om CDD-onderzoek te doen. Voordat wij CDD-informatie bij u opvragen, willen wij graag zeker weten dat wij de juiste (contact)gegevens van u hebben. Daarom heeft u eerst een brief met een QR-code van ons ontvangen met het verzoek om uw gegevens in te vullen. Vervolgens sturen wij een informatieverzoek via de mail naar u toe. Dit verzoek bestaat vaak uit een identificatieverzoek maar soms worden er ook aanvullende gegevens opgevraagd. 

• De brief is dus voor uw (contact)gegevens
• De mail bestaat vaak uit een identificatieverzoek of de vraag om aanvullende gegevens 

De mail is te vertrouwen als de afzender CDD@restauratiefonds.nl betreft. Dit is het officiële mailadres van onze CDD-afdeling. Mocht u de mail alsnog niet vertrouwen dan kunt u altijd het algemene nummer van het Restauratiefonds contacteren en vervolgens worden doorgezet naar de CDD-afdeling.

• Als er sprake is van uitsluitend gezamenlijke bevoegde bestuurders dienen alle bestuurders te tekenen. 
• Als een bestuurder zelfstandig bevoegd is of over een volledige volmacht beschikt, hebben wij alleen de handtekening van de zelfstandige bevoegde bestuurder of volledig gevolmachtigde benodigd.  
• Voor de bepaling van tekeningsbevoegde bestuurders maken wij gebruik van de kvk-uittreksel van uw organisatie. 

Deze documenten worden opgevraagd ter bepaling van de UBO (Ultimate Beneficial Owner). 

• Evidos is net als iDIN een digitaal identificatiemiddel, waarbij u zich kunt identificeren met gebruik van een identiteitskaart of paspoort. 
• Bij Evidos maakt u een scan van de voor- en achterzijde van uw identiteitskaart of paspoort en een scan van uw gezicht. 
• Helaas treden er bij de identificatie via Evidos soms problemen op. Als de rasters waarin u uw identiteitskaart of paspoort of uw gezicht kunt plaatsen niet verschijnen, kunt u het verzoek beter op een later moment voortzetten.  
• Als de scan niet werkt of te lang duurt kan het helpen om in het licht te gaan staan. Daarnaast is het van belang om de instructies op het scherm goed te volgen. 
• Mocht u er toch niet uitkomen. Dan kunt u altijd contact met ons opnemen. 

• iDIN staat voor identificeren en inloggen.
• Het is een product aangeboden door banken voor een snelle, makkelijke en vooral veilige manier van digitale identificatie en verificatie.
• Met iDIN logt u bij uw beveiligde bankomgeving in. Wanneer u bent ingelogd in uw bankomgeving worden de gegevens die wij van u hebben, vergeleken met de gegevens die de bank van u heeft. Hierbij gaat het alleen om uw volledige naam en geboortedatum. Het is voor ons bijvoorbeeld niet inzichtelijk bij welke bank u bankiert. Wij ontvangen ook geen financiële gegevens, zoals bijv. een bankrekening of saldo-overzicht. Daarnaast zijn er ook geen kosten voor u aan het verzoek verbonden. 
• Helaas is iDIN niet mogelijk als u bankiert bij de Tridios Bank, KNAB of van Lanschot. Deze banken zijn niet bij iDIN aangesloten. Daarnaast is iDIN niet mogelijk als u alleen beschikt over een gezamenlijke rekening of alleen een zakelijke rekening.
• Wanneer u bijvoorbeeld alleen bankiert bij de Triodos Bank, KNAB of van Lanschot of alleen beschikt over een gezamenlijke rekening of een zakelijke rekening, kunt u gebruik maken van tweede optie om u te identificeren en verifiëren. Deze optie betreft Evidos. Indien u gebruik wilt maken van een Evidos identificatie, kunt u met ons contact opnemen via de mail of telefonisch.

Als u zich identificeert via de link in de mail staat er weergegeven dat uw gegevens worden verzonden naar Tikl of ondertekenen.nl. Maakt u zich hierover geen zorgen. Tikl of ondertekenen.nl is onderdeel van het softwaresysteem waarmee wij ons CDD-onderzoeken uitvoeren. Uw gegevens komen uitsluitend binnen bij het Nationaal Restauratiefonds. 

Overweegt u een extra aflossing van uw lening(en) bij het Restauratiefonds? Lees hier alles over op onze pagina over Extra aflossen en kijk dan bij Klantintegriteit bij aflossen zónder tussenkomst van de notaris.

Voor het algeheel aflossen van de lening(en) verzoeken wij u vriendelijk contact op te nemen met uw notaris. De notaris vraagt bij het Restauratiefonds een aflossingsnota op. Als uw lening(en) volledig bij ons is/zijn afgelost dan kan de notaris de inschrijving in het kadaster doorhalen. De notaris brengt hiervoor kosten in rekening.   

Geef alle bij u bekende leningnummers door aan de notaris. U vindt deze nummers op uw jaarlijkse saldo opgaven en in de door u geaccepteerde offerte(s). Ook staan ze op uw bankafschrift in de omschrijving bij de maandelijkse incasso.

Op de laagrentende leningen van het Restauratiefonds (bijvoorbeeld bij de Restauratie-hypotheek, Restauratiefonds(plus)-hypotheek, Duurzame Monumenten(plus)-Lening, Regionale Restauratiefonds-hypotheek, Cultuurfonds-hypotheek en Kerken Nevenfunctie-lening) kunt u altijd vergoedingsvrij aflossen. De financiële middelen die door extra aflossingen beschikbaar komen bij het Restauratiefonds, zetten wij weer in voor nieuwe financieringsaanvragen.

Is uw woning onderdeel van een monumentaal complex met een vereniging van eigenaren (VvE), zoals een appartementencomplex? Dan is deze informatie voor u van groot belang.  Als u een lening afsluit tegen een lage rente, dan is voor het hele object een maximaal bedrag beschikbaar dat past bij de landelijke of regionale regeling die van toepassing is. Voor het hele object is bijvoorbeeld maximaal € 300.000,- Restauratiefonds-hypotheek beschikbaar. Tot het object behoren alle appartementen die één hoofdingang hebben. Dus heeft u 20% van het pand in eigendom dan is uw Restauratiefonds-hypotheek maximaal € 60.000,-, waarbij hypotheekrecht wordt gevestigd op uw appartementsrecht.

Kleine leningen per eigenaar?

Daarnaast is onze mogelijkheid om de VvE zelf rechtstreeks te financieren misschien een optie voor u. Belangrijkste voorwaarde: de lening mag per lid niet meer bedragen dan € 30.000,- . Dat geldt dus ook als meerdere leningen zijn of worden verstrekt aan de VvE. Meer informatie hierover vindt u op onze website.

De lening aan een VvE is maatwerk. We raden u aan telefonisch contact op te nemen om de mogelijkheden te bespreken.

• Als VvE een financiering aanvragen
• Contact met een Monumentencoach

U kunt uw wijziging van notaris op twee manieren doorgeven:

1. Heeft u nog geen offerte ontvangen? Geef de wijziging dan aan op de offerte wanneer u deze ondertekent.
2. Heeft u de offerte al ondertekend? Stuur de wijziging dan per e-mail naar beheer@restauratiefonds.nl. Vermeld hierbij duidelijk uw leningnummer.

Als u bij ons (digitaal) een financieringsaanvraag doet dan zult u documenten aan ons moeten overleggen die we gebruiken om uw aanvraag in behandeling te nemen. Een van de documenten is een werkgeversverklaring. In voorbereiding op uw aanvraag kunt u hier alvast uw werkgeversverklaring downloaden. 

Wanneer uw relatie wordt beëindigd, kan het zijn dat één van beiden in het pand wil blijven wonen. Het Restauratiefonds beoordeelt, op basis van door u aan te leveren gegevens, of de financiering ongewijzigd kan worden voortgezet op één naam en inkomen. Wanneer hiervoor toestemming wordt verleend, wordt dit bekrachtigd middels een akte van ontslag hoofdelijke aansprakelijkheid. Dit verzoek doet u via de notaris.

Let op: voor dit verzoek worden behandelingskosten in rekening gebracht. U krijgt schriftelijk bericht over de kosten met betrekking tot uw verzoek.

Er wordt een verschil gemaakt tussen kosten voor onze particuliere dienstverlening en zakelijke dienstverlening. De tarieven samen met een toelichting kunt u vinden via de onderstaande links.

• Behandelingskosten voor zakelijke dienstverlening
• Behandelingskosten voor particuliere dienstverlening

Als u graag een van onze accountmanagers wilt spreken, neem dan contact met ons op via 088 253 90 20, dan kijken wij samen met u hoe de afspraak het beste kan plaatsvinden. Mogelijk kan dit via videobellen. 

Ja dat kan, via onze website kunt u starten met uw financieringsaanvraag.

Heeft u hulp nodig bij het doen van de financieringsaanvraag? Neemt u dan gerust contact met ons op. Wij helpen u graag.

​Misschien heeft u in de toekomst aanvullende financiering voor uw monument nodig. Bijvoorbeeld voor onderhoud van uw monument. Wellicht kan het Restauratiefonds deze - na een nieuwe positieve kredietbeoordeling - verstrekken. Om te voorkomen dat u dan opnieuw naar de notaris moet, kunt u op voorhand kiezen voor een ‘hogere hypothecaire inschrijving’. U leent hierdoor dus níet meer dan de lening waarvoor u op dit moment heeft gekozen en u heeft ook géén recht op een hogere lening. Wat u met een hogere inschrijving wél doet, is alvast de voorwaarden scheppen om in de toekomst eventueel een aanvullende financiering te kunnen regelen zonder tussenkomst van de notaris. Dat scheelt tijd en kosten. Houdt u er wel rekening mee dat de notariskosten nu, door de hogere inschrijving, iets hoger kunnen uitvallen.

U betaalt de notaris bij het passeren van de akte voor de financiering van de restauratie. Deze kosten komen voor uw eigen rekening.

Voor de aanvullende lening zoals bijvoorbeeld de Monumenten-lening is het mogelijk om tijdens de afgesproken rentevastheidsperiode over te stappen naar een nieuwe rentevastheidsperiode. Wij maken voor u een nieuw rentevoorstel en berekenen of u een vergoeding verschuldigd bent. Deze vergoeding dekt de rente-inkomsten die het Restauratiefonds misloopt omdat het rentecontract eerder dan afgesproken wordt aangepast. 

Voor het maken van een rentevoorstel brengen wij naast de eventuele vergoeding € 100,00 behandelingskosten per leningdeel in rekening. Na ontvangst van het getekende rentevoorstel, de verschuldigde vergoeding en behandelingskosten kunnen wij de rente zoals overeengekomen voor u aanpassen en bevestigen.

Wanneer u een wijziging wilt aanbrengen in uw bestaande financiering bij het Restauratiefonds of bij een andere bank, verzoeken wij u vriendelijk tijdig met ons contact op te nemen. In de meeste situaties is hiervoor een beoordeling nodig in verband met de wijziging van onze zekerheidspositie. Hiervoor brengen wij behandelingskosten in rekening. 

Voor bepaalde leningen is er de mogelijkheid tot overname. De nieuwe eigenaar kan een verzoek hiervoor bij ons indienen. Het Restauratiefonds beoordeelt vervolgens de kredietwaardigheid van de koper en neemt op basis daarvan een beslissing. 

De overname van een Restauratiefonds-hypotheek is bijvoorbeeld mogelijk in bepaalde gevallen:

• Is de lening ingegaan vòòr 2011? Dan is overname mogelijk binnen 5 jaar na de ingangsdatum van de lening.
• Is de lening ingegaan ná 2011? Dan is overname mogelijk als de schuldrest groter is dan 100.000 euro.

Neem voor meer informatie contact op met de medewerkers van de afdeling Beheer. 

• Er wordt één totaalbedrag geïncasseerd.
• Onze Incassant ID wordt vermeld bij de incasso.
• Uw machtigingskenmerk wordt  vermeld bij de incasso.

U kunt via www.overstapservice.nl een wijziging van uw IBAN doorgeven. 

Daarnaast kunt u het verzoek tot wijziging IBAN doorgeven in uw portaal waarop u inlogt via www.restauratiefonds.nl

U kunt ook gebruik maken aan één van onderstaande formulieren om een nieuw rekeningnummer aan het Restauratiefonds door te geven:

• Wijzigingsformulier Natuurlijke Personen
• Wijzigingsformulier Overheden
• Wijzigingsformulier Kerkgenootschappen
• Wijzigingsformulier Rechtspersonen

Incassoschema 2025
31 januari 2025
28 februari 2025
31 maart 2025
30 april 2025
30 mei 2025
30 juni 2025
31 juli 2025
29 augustus 2025
30 september 2025
31 oktober 2025
28 november 2025
31 december 2025
 

Deze unieke code wordt meegegeven aan de incasso ter herkenning. Dit is: NL65ZZZ411815550000.

Wij verzoeken u een overlijden zo spoedig mogelijk schriftelijk aan ons te melden. Graag ontvangen wij bij de melding de akte van overlijden en indien al opgesteld de verklaring van erfrecht. Dit kan per mail via Beheer@restauratiefonds.nl of post:

T.a.v. Beheer 
Postbus 2207
3800 CE Amersfoort

Nadat wij uw melding hebben ontvangen, laten wij u weten welke aanvullende informatie wij  eventueel nog nodig hebben om de hypotheek aan te passen op de veranderde situatie. Vergeet in de melding daarom niet uw contactgegevens te vermelden. 

Het is mogelijk binnen het eerste jaar na overlijden boetevrij af te lossen. Hierover kunt u contact opnemen met de medewerkers van de afdeling Beheer. Zij zijn telefonisch van 08.00 uur tot 17.30 uur bereikbaar op telefoonnummer 088 253 9050.
 

Als u gaat verbouwen of restaureren, geef dat dan vooraf door aan uw verzekeraar of tussenpersoon. Dat voorkomt problemen. Let vooral hier op: de verzekering tijdens de verbouwing of restauratie en de verzekering na afloop van de restauratie of verbouwing. 

• Verzekering tijdens de verbouwing of restauratie: de Constructie All Risksverzekering (CAR-verzekering)
• Verzekering na afloop van de werkzaamheden: controleer of uw verzekering moet worden aangepast. 

Meer over verzekeren

Zowel bij aankoop, voor de start van een restauratie als na een restauratie is het zeer verstandig om uw verzekeringspakket goed onder de loep te nemen. Bent u voor, tijdens en na de restauratie nog goed verzekerd? Wij brengen een aantal verzekeringen onder de aandacht.

Welke verzekeringen heeft u nodig?

Opstalverzekering
De opstalverzekering is bij een hypotheek van het Restauratiefonds een verplichte verzekering. Deze verzekering biedt dekking tegen schade door brand, bliksem of stormschade. Het doel van de opstalverzekering is om bij een eventuele schade met de uitkering over voldoende verzekeringsgelden te beschikken om een verantwoord herstel van uw monument mogelijk te maken.

CAR-verzekering
De CAR-verzekering (Construction All Risks– verzekering) is bij de laagrentende leningen van het Restauratiefonds een verplichte verzekering tijdens uw restauratie of onderhoudswerkzaamheden. Deze verzekering biedt dekking tegen de schade als gevolg van de restauratiewerkzaamheden. U kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan schade aan een naburig pand veroorzaakt door de werkzaamheden van uw aannemer. Uw opstalverzekering moet in deze periode gewoon doorlopen om reguliere risico’s te dekken.

Meer over verzekeren op Monumenten.nl.

Een verzekering moet goed passen bij de monumentale status van uw pand. Voor het verzekeren van panden met historische waarde is expertise vereist. Neem contact op met uw eigen verzekeraar, of met Donatus. Donatus heeft als verzekeraar bijna 170 jaar ervaring met religieus en monumentaal erfgoed.

Meer over de verzekeringen van Donatus

U begint de herbestemming vaak vanuit de gebruiker van het pand. En dus de wensen en (huur)opbrengsten. Die bepalen namelijk voor een groot deel de potentiële opbrengst en daarmee hoeveel er gefinancierd kan worden. Wanneer de maximale (huur)opbrengsten niet kostendekkend zijn, spreken wij van een ‘onrendabele top’. Bij de herbestemming van (rijks)monumenten is er relatief vaak sprake van een onrendabele top. Zeker wanneer er sprake is van een ingrijpende restauratie. Dit komt mede omdat de kosten voor restauratie, onderhoud en herbestemmen door de beperkingen van een monumentenstatus vaak hoger zijn dan bij een regulier pand. Als er sprake is van een onrendabele top, dan kan bijvoorbeeld een subsidie, een (laagrentende) lening van het Restauratiefonds of een schenking een (gedeeltelijke) oplossing zijn.

Doe de financieringscheck

Herbestemmen, waarbij vastgoed door functiewijziging een nieuw leven krijgt, kan een alternatief bieden voor leegstand en sloop. Denk aan het herbestemmen van kantoren, winkels en scholen naar de functie wonen. Ook voor gebouwen met monumentale waarde kan herbestemming uitkomst bieden, bijvoorbeeld religieus erfgoed zoals kerken, kloosters en voor industrieel erfgoed. Door diverse maatschappelijke ontwikkelingen is er de laatste jaren sprake van een toenemende leegstand van vastgoed.

Alles over herbestemmen vindt u op Herbestemming.nl.

Het bespaart energie die anders zou gaan zitten in sloop, het aanvoeren van nieuwe bouwmaterialen en het optrekken van een nieuw gebouw. Het herbestemmen van een bestaand gebouw smeert bovendien de milieulast van de gebruikte materialen uit over een nog langere periode.

Alles over herbestemmen en duurzaamheid leest u op Herbestemming.nl.

Uw pand heeft de status van monument gekregen vanwege de bijzondere (cultuur)historische waarden ervan. De monumentenstatus helpt deze monumentale waarden in stand houden. Dat betekent trouwens niet dat er niets mogelijk is, wijzigingen zijn mogelijk wanneer deze met respect voor monumentale waarden worden uitgevoerd. Over het algemeen is het uitgangspunt bij monumenten: behoud gaat voor vernieuwen. Met planmatig onderhoud bespaart u kosten en voorkomt u (onnodig) schade en verval. De Monumentenwacht in uw provincie kan u verder helpen met onder andere inspecties en advies. Wilt u alsnog iets veranderen, zoek dan - zo vroeg mogelijk in het proces - contact met uw gemeente om te weten wat kan en mag. U weet zo bovendien of u een omgevingsvergunning nodig heeft. Doe hier de vergunningcheck .

Het soort monument bepaalt in belangrijke mate wat uw financieringsmogelijkheden zijn op het gebied van restaureren, verduurzamen en herbestemmen. Onderzoek dus altijd eerst wat voor soort monument u heeft. Vul het adres van uw monument hier in, om te zien of uw monument een rijksmonument is. Betreft het geen rijksmonument, ga dan bij uw gemeente na of het een gemeentelijk monument, provinciaal monument of beeldbepalend pand is.

De eigenaar kan zijn of haar mening geven over het voornemen van het rijk of de gemeente om een bouwwerk aan te wijzen als monument. Dat kan in de vorm van een schriftelijke zienswijze, eventueel aangevuld met een mondelinge toelichting (een hoorzitting). De mening van de eigenaar wordt meegenomen bij de besluitvorming van het college van burgemeester en wethouders (gemeentelijk monument) of van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (rijksmonument). Als u niet wilt dat uw pand op de gemeentelijke monumentenlijst komt te staan, kunt u hiertegen gedurende 6 weken na bekendmaking bij de gemeente bezwaar indienen.

Een aanvraagformulier voor een monumentenvergunning voor zowel rijks- als gemeentelijke monumenten vraagt u aan via www.omgevingsloket.nl. Meer informatie kunt u ook vinden op Monumenten.nl. 

De bescherming geldt voor de staat van het pand op het moment van aanwijzing. U bent dan ook niet verplicht om het pand terug te restaureren als het als beschermd monument is aangewezen. Heeft u een subsidie gekregen voor een restauratie, dan bent u daarna wel verplicht tot onderhoud.

De redengevende omschrijving vormt de juridische basis van de monumentenstatus. Ook al worden onderdelen niet apart genoemd, de bescherming betreft altijd het gehele object, inclusief het interieur.

De redengevende omschrijving van een rijksmonument is meestal summier en beperkt zich vaak tot de voorgevel. Voor de periodisering wordt gebruik gemaakt van Romeinse cijfers voor de eeuwen. Letters duiden de tijdvakken daarbinnen aan: A en B voor de 2 eeuwhelften; a, b, c en d voor de opeenvolgende eeuwkwarten.

Bij gemeentelijke monumenten ontbreekt in sommige gevallen een redengevende omschrijving. In dat geval is het object aangewezen zonder individuele beschrijving.

U kunt een redengevende omschrijving van een rijkmonument vinden op Monumenten.nl.

Zodra de hypotheekakte gepasseerd is bij de notaris, ontvangt u van ons bericht en kunt u de nota’s online declareren. De gelden worden vanuit de lening(en) op uw Bouwrekening gestort.  De nota’s worden dan betaald uit de bouwrekening rechtstreeks aan uw aannemer of installateur. Aan het einde van de restauratieperiode zal de rekening in principe leeg zijn en wordt deze afgesloten. Mocht er nog geld over zijn, dan zal dit worden verrekend.

Een monument is een onroerende zaak die van algemeen belang is vanwege zijn schoonheid, betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde. Het kan een gebouw zijn zoals een woonhuis, een bedrijfspand, een fabrieksgebouw of een flat. Maar ook andere objecten kunnen een monument zijn, zoals een brug, een fontein of een park. Een monument kan wettelijk beschermd zijn als gemeentelijk monument of als rijksmonument.

Een monumentencommissie is verplicht in elke gemeente. Ze brengen advies uit over rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten, onder andere bij de aanvraag van een omgevingsvergunning. Hoe vroeger u in gesprek gaat met uw gemeente over wat er mogelijk is en wat niet, hoe vlotter het proces verloopt.

Bekijk de gemeentelijke pagina's op Monumenten.nl.

Voor rijksmonumenten die geen woonhuis zijn, zoals bijvoorbeeld een kerk, boerderij of molen kan er ieder jaar van 1 februari tot en met 31 maart deze subsidie aangevraagd worden. Het gaat hierbij om reguliere onderhoudskosten en op basis van een 6-jarig onderhoudsplan. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed beoordeelt deze aanvragen en zal het budget verdelen, waarbij het geldt wordt uitgekeerd in jaarlijkse voorschotten. De subsidie bedraagt maximaal 60% van de subsidiabele kosten. Het Restauratiefonds betaald de voorschotten uit en zorgt voor een verrekening met de uiteindelijk vastgestelde subsidie. Deze subsidie kan als het gaat om dezelfde kosten niet worden gecombineerd met een laagrentende lening bij het Restauratiefonds.

Subsidie voor instandhoudingskosten

Voor particuliere eigenaren van een Rijksmonument met een woonfunctie bestaat de mogelijkheid om achteraf subsidie aan te vragen over de instandhoudingskosten bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Deze subsidie is bedoeld voor de monumentale onderdelen van het Rijksmonument en bedraagt op dit moment 38%. Als de totale kosten meer dan 70.000 euro bedragen dan zal er op voorhand een inspectierapport moeten worden opgemaakt door bijvoorbeeld de Monumentenwacht. Deze subsidie kan voor dezelfde kosten niet worden gecombineerd met een laagrentende lening bij het Restauratiefonds. U maakt vooraf de keuze: of subsidie achteraf of een Restauratiefonds-Hypotheek. De uitbetaling van deze subsidie wordt verzorgd door het Restauratiefonds.

In het geval van een rijksmonument of een gemeentelijk monument is altijd het casco van het monument beschermd. Als er nog originele interieur onderdelen aanwezig zijn, zoals een stucplafond, paneeldeuren en/of schouw, dan valt dit ook onder de benoeming tot monument. Ook dragende muren en de indeling van een pand kunnen onder deze benoeming vallen.

Een beschermd rijksmonument is van nationaal belang, vanwege de schoonheid, betekenis voor de wetenschap of de cultuurhistorische waarde. Dit alles staat in de Erfgoedwet, die in 2016 de Monumentenwet 1988 verving. Een beschermd gemeentelijk monument heeft cultuurhistorische, architectuurhistorische of stedenbouwkundige waarde op plaatselijk niveau. De bescherming van gemeentelijke monumenten is geregeld in de gemeentelijke monumentenverordening. 

Een monument is een pand met een bijzondere status. Daaraan zijn zowel rechten als plichten verbonden. Rechten zijn het genieten van een bijzondere woonomgeving en de mogelijkheid  van subsidie voor de onderhoudskosten in het geval van rijksmonumenten of een laagrentende lening voor zowel rijks- als gemeentelijke monumenten.  De eigenaar heeft als plicht het monument in stand te houden en om er zorgvuldig mee om te gaan. Als hij/zij het monument wil wijzigen of verbouwen moet dan ook een omgevingsvergunning voor monumenten aangevraagd worden. Ook ingrepen als het pand in een andere kleur schilderen en de gevel schoonmaken zijn vergunningplichtig. Het terugbrengen van een object in de oorspronkelijke staat is dat ook. Bij het plegen van groot onderhoud of een restauratie moet het werk voldoen aan de uitvoeringsvoorschriften van de gemeente.

Subsidiabele kosten zijn kosten die u aan uw monument maakt voor doelmatig en sober onderhoud. Zoals een noodzakelijke schilderbeurt aan de buitenkant van uw monument, het noodzakelijk vervangen van het dak en dergelijke. Kosten die u maakt aan keukens, badkamers en toevoegingen aan het pand zijn niet noodzakelijk en dus ook niet subsidiabel. De meeste gemeenten gebruiken de leidraad Subsidiabele kosten, die ook de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gebruikt, voor het bepalen van de subsidiabele kosten van de werkzaamheden aan een rijksmonument. De uitkomst kan de gemeente weergeven op het formulier 'Verklaring Gemeente subsidiabele kosten'.

In de Leidraad subsidiabele instandhoudingskosten staat exact omschreven welke werkzaamheden in aanmerking komen voor subsidie.

Heeft u een rijksmonument, dan is dit te vinden in het Rijksmonumentenregister.

Is het een gemeentelijk monument, provinciaal monument, beeldbepalend pand of karakteristiek pand, dan kunt u navraag doen bij uw gemeente. Het soort monument bepaald welke mogelijkheden er zijn voor subsidie en/of financiering.

Bekijk de gemeentelijke pagina's op Monumenten.nl voor meer informatie. 

• De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen wijst rijksmonumenten aan. Vooraf krijgt de minister advies van de gemeente, de Raad voor Cultuur en de Provincie. Van bijna alle rijksmonumenten zijn beschrijvingen opgesteld waarin de redenen worden genoemd waarom het pand als beschermd monument wordt aangewezen. Bekijk alle rijksmonumenten op Monumenten.nl.
• Gemeentelijke monumenten worden aangewezen door het College van burgemeester en wethouders. De Commissie voor Welstand en Monumenten geeft het college vooraf advies. Gemeentelijk monumenten worden (nog) niet landelijk bijgehouden. U kunt dus niet in een lijst of register uw monument opzoeken. Daarbij deelt niet elke gemeente evenveel informatie over de gemeentelijke monumenten. Meer informatie vindt u op Monumenten.nl. 
• Er ook provinciale monumenten in Nederland. Alleen de provincies Drenthe en Noord-Holland hebben provinciale monumenten. Bekijk hier meer over op Monumenten.nl.

Voor monumenten is een energielabel niet verplicht. Eigenaren kunnen een monument in de verkoop of verhuur doen zonder energielabel.

Lees hier meer over op Monumenten.nl.

Het inpassen van energiebesparende maatregelen in een monument vraagt om zorgvuldigheid en maatwerk. Het Restauratiefonds werkt op het gebied van duurzaamheid samen met het Rijk, gemeenten, provincies en andere partijen. Hierdoor zijn er verschillende financieringsmogelijkheden. Kijk hier voor de mogelijkheden. 

Er zijn vier manieren om met uw pand stroom of warmte op te wekken met de zon:

1. Zonnecollectoren voor warmtewinning
2. Zonnepanelen voor stroomopwekking
3. Hybride systemen die stroom én warmte opwekken
4. Speciale bouwmaterialen zoals dakpannen voor stroomopwekking

Als eigenaar van een monument of een beeldbepalend zijn alleen de eerste drie opties voor u geschikt. Bij de vierde optie worden door het vervangen van de originele bouwmaterialen de monumentale waarden van uw pand aangetast. Op een nieuwbouw of een aanbouw kunt u wel gebruik maken van stroomopwekkende bouwmaterialen.

In de meeste gevallen heeft u een omgevingsvergunning nodig voor het plaatsen van een zonne-energiesysteem. 

Lees hier meer over op Monumenten.nl.

Een Duurzame Monumenten adviseur kan u advies geven over de te nemen energiebesparende maatregelen binnen uw pand. Een duurzaamheidsadvies is een goed hulpmiddel om samen te kijken naar de mogelijkheden die er in uw monument toepasbaar zouden kunnen zijn, waarbij de monumentale waarden in acht worden genomen. Wij zijn een samenwerking aangegaan met een aantal DuMo adviseurs die volgens de uitvoeringsrichtlijnen van de Stichting ERM werken. Met deze samenwerkingen willen wij een bijdrage leveren aan kwalitatief goede adviezen en leveren wij een bijdrage aan de ambities uit het Klimaatakkoord om ook monumenten te verduurzamen. 

• Het Restauratiefonds geeft de vergoeding op basis van een factuur die u heeft voldaan in verband met het opstellen van het duurzaamheidsadvies. U dient het factuurbedrag dus eerst volledig te betalen aan de Duurzame Monumenten-adviseur (DuMo-adviseur). 

• Voor rijksmonumenten bedraagt de vergoeding voor een Quickscan 50% van het factuurbedrag, met een maximum van € 500,00. 

• Voor gemeentelijke monumenten, provinciale monumenten en overig beschermd erfgoed bedraagt de vergoeding 50% van het factuurbedrag, met een maximum van € 500,00 voor een Quickscan en een maximum van € 1.750,00 voor een Haalbaarheidsonderzoek of Maatwerkadvies. 

• De vergoeding wordt rechtstreeks door het Restauratiefonds aan u betaald. 

• De vergoeding wordt alleen uitbetaald als het duurzaamheidsadvies is uitgevoerd en gefactureerd door een DuMo-adviseur waar het Restauratiefonds een samenwerking mee heeft. Op onze website leest u welke DuMo-adviseurs meedoen aan deze actie. 

• De vergoeding wordt alleen uitbetaald als de factuur van het duurzaamheidsadvies niet ouder is dan drie maanden. 

• Er wordt maximaal één vergoeding uitbetaald per aanvrager, ook als er sprake is van meerdere monumentale panden. Een uitzondering hierop is een mogelijke vervolgvergoeding als eerst een vergoeding is betaald voor een Quickscan en deze wordt opgevolgd door een Haalbaarheidsonderzoek of Maatwerkadvies. In totaliteit wordt echter niet meer vergoed dan de maximum vergoeding voor een Haalbaarheidsonderzoek of Maatwerkadvies. Deze mogelijkheid bestaat voor panden die zijn aangemerkt als gemeentelijk monument, provinciaal monument en overig beschermd erfgoed. 

• De vergoeding wordt uitbetaald zolang budget hiervoor beschikbaar wordt gesteld door het Restauratiefonds. De datum van het indienen van de factuur kan bepalend zijn voor het wel of niet in aanmerking komen voor de vergoeding. 

• Door ondertekening van dit formulier geeft u het Restauratiefonds toestemming: 
  - het duurzaamheidsadvies op te vragen bij de DuMo-adviseur, die dit advies heeft opgesteld; 
  - het duurzaamheidsadvies desgevraagd ter beschikking te stellen aan Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM), die steekproefsgewijze onderzoekt of duurzaamheidsadviezen voldoen aan de opgestelde uitvoeringsrichtlijn.

Bij het Restauratiefonds, uw gemeente en uw provincie kunt u terecht voor een financiering voor duurzame maatregelen. Ontdek welke financiering het beste bij u past.

Lees hier meer over op Monumenten.nl. 

Er zijn volgens de richtlijnen van de stichting ERM drie soorten duurzaamheidsadviezen, namelijk een Quickscan, een Haalbaarheidsonderzoek en een Maatwerkadvies. In een overzicht ziet u wat de kenmerken zijn van deze soorten advies. Uw DuMo-adviseur kan u een verdere toelichting geven. 

1. Quickscan (niveau 1)
   Inzicht in de kansen voor energiebesparing en energieopwekking met oog voor de monumentale waarden en het gebouwgebruik. Met een opgave van globale energiebesparingspercentages en terugverdientijden. De eerste aanzet voor een verantwoorde verduurzaming van uw monument. 
2. Haalbaarheidsonderzoek (niveau 2)
   Indicatief onderzoek naar de huidige situatie en kansen voor energiebesparing en energieopwekking met oog voor de monumentale waarden en gebouwgebruik. Met een opgave van de mogelijke energieverbruiksbesparing en investeringskosten. Ten opzichte van een QuickScan gaat het hier om een gedetailleerdere uitwerking. Het resultaat is een indicatieve businesscase voor verduurzaming van uw monument.  
3. Maatwerkadvies (niveau 3)
   Gericht onderzoek naar de huidige situatie en specifieke maatregelen voor energiebesparing en energieopwekking met oog voor de monumentale waarden en gebouwgebruik. Met een opgave de energieverbruiksbesparing en een gedetailleerde financiële analyse. Ten opzichte van een haalbaarheidsonderzoek gaat het hier om specifieke maatregelen en berekeningen. Het resultaat is een gedetailleerde businesscase voor verduurzaming van uw monument.  

Hieronder vindt u in een overzicht van wat u per soort duurzaamheidsadvies kunt verwachten.

Is uw woning onderdeel van een monumentaal complex met een vereniging van eigenaren (VvE), zoals een appartementencomplex? Dan is deze informatie voor u van groot belang.  Als u een lening afsluit tegen een lage rente, dan is voor het hele object een maximaal bedrag beschikbaar dat past bij de landelijke of regionale regeling die van toepassing is. Voor het hele object is bijvoorbeeld maximaal € 300.000,- Restauratiefonds-hypotheek beschikbaar. Tot het object behoren alle appartementen die één hoofdingang hebben. Dus heeft u 20% van het pand in eigendom dan is uw Restauratiefonds-hypotheek maximaal € 60.000,-, waarbij hypotheekrecht wordt gevestigd op uw appartementsrecht.

Kleine leningen per eigenaar?

Daarnaast is onze mogelijkheid om de VvE zelf rechtstreeks te financieren misschien een optie voor u. Belangrijkste voorwaarde: de lening mag per lid niet meer bedragen dan € 30.000,- . Dat geldt dus ook als meerdere leningen zijn of worden verstrekt aan de VvE. Meer informatie hierover vindt u op onze website.

De lening aan een VvE is maatwerk. We raden u aan telefonisch contact op te nemen om de mogelijkheden te bespreken.

• Als VvE een financiering aanvragen
• Contact met een Monumentencoach

Welke monumentenregelingen zijn er beschikbaar?

Gaat u uw monument restaureren, verduurzamen of herbestemmen? Op basis van de postcode van uw monument, het soort monument en de werkzaamheden die u wilt uitvoeren, krijgt u een overzicht van de regelingen die voor uw situatie beschikbaar zijn. Per resultaat vindt u een verwijzing naar de verstrekker van de desbetreffende (subsidie)regeling. Daar leest u meer informatie over de regeling of kunt de aanvraag indienen.

Raadpleeg de tool 'Welke monumentenregelingen zijn er beschikbaar?' op de website Monumenten.nl om uw keuze te maken. 

U kunt bij ons online een aanvraag doen voor een financiering. Eerst maakt u een account aan en vervolgens kunt u de aanvraag indienen. Er zijn verschillende stappen te nemen, u vult de gegevens zo volledig mogelijk in en op basis hiervan ontvangt u een voorlopig voorstel. Met dit voorstel kunt u een keuze maken voor de financiering, hierna levert u alle benodigde stukken aan. Als dit positief wordt beoordeeld ontvangt u van ons een offerte. Wanneer u akkoord gaat met de offerte zal de hypotheekakte kunnen passeren en kunt u van de start met de werkzaamheden aan uw pand.

Bekijk meer hierover op een speciale pagina over het aanvragen van een financiering bij het Restauratiefonds.

Op dit moment is het budget voor de laagrentende hypotheken voor restauratie en verduurzaming van zowel woonhuis- als niet-woonhuisrijksmonumenten voor 2025 benut. Vanuit onze missie om monumenten springlevend te maken voor de toekomst spijt het ons dat we in 2025 niet meer alle financieringsaanvragen in behandeling kunnen nemen.  

Heeft u financiering in 2025 nodig, dan vragen wij u de mogelijkheden bij uw bank, een andere financier of subsidiemogelijkheden bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en/of de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland te verkennen. 

Wanneer dit voor de gewenste start bouw in 2025 geen of onvoldoende financiële ondersteuning biedt, is er mogelijk budgettaire ruimte om u onze Monumenten-hypotheek, een lening met een marktconform rentetarief, aan te bieden. Meer informatie vindt u op onze website: Monumenten-hypotheek | Restauratiefonds 

Wanneer u vanaf 2026 en verder middelen nodig heeft voor restauratie en/of verduurzaming bestaat de mogelijkheid voor zakelijke aanvragen om te reserveren, mits het beschikbare budget voor de komende jaren toereikend is. Neem contact op met één van onze accountmanagers over de mogelijkheden. Zij helpen u graag. Tel: 088 253 90 20 of e-mail.
 

Als u bij ons (digitaal) een financieringsaanvraag doet dan zult u documenten aan ons moeten overleggen die we gebruiken om uw aanvraag in behandeling te nemen. Een van de documenten is een werkgeversverklaring. In voorbereiding op uw aanvraag kunt u hier alvast uw werkgeversverklaring downloaden. 

Op dit moment is het budget voor de laagrentende hypotheken voor restauratie en verduurzaming voor 2025 benut.

Heeft u financiering in 2025 nodig, dan vragen wij u de mogelijkheden bij uw bank, een andere financier of subsidiemogelijkheden bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en/of de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland te verkennen. 

Wanneer dit geen of onvoldoende financiële ondersteuning biedt, is er mogelijk nog wel budgettaire ruimte om onze Monumenten-hypotheek, een lening met een marktconform rentetarief, aan te bieden. Meer informatie en de actuele rentetarieven van deze leningen vindt u op onze website: Monumenten-hypotheek | Restauratiefonds

Heeft u in 2026 financiering nodig voor restauratie of verduurzaming van uw monument? Dan kunt u vanaf 1 januari een aanvraag indienen. Vanaf dat moment heeft u drie maanden de tijd om uw aanvraag compleet te maken. 

Wij werken samen met partners aan aanvulling van budgetten. Zodra er nieuwe middelen beschikbaar zijn communiceren, leest u dit op onze website. Neem tijdig contact met ons op om de mogelijkheden te bespreken. Wij beantwoorden uw vragen graag. 
 

Op dit moment is het budget voor de laagrentende hypotheken voor restauratie en verduurzaming van zowel woonhuis- als niet-woonhuisrijksmonumenten voor 2025 benut. Vanuit onze missie om monumenten springlevend te maken voor de toekomst spijt het ons dat we in 2025 niet meer alle financieringsaanvragen in behandeling kunnen nemen.  

Heeft u financiering in 2025 nodig, dan vragen wij u de mogelijkheden bij uw bank, een andere financier of subsidiemogelijkheden bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en/of de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland te verkennen. 

Wanneer dit voor de gewenste start bouw in 2025 geen of onvoldoende financiële ondersteuning biedt, is er mogelijk budgettaire ruimte om u onze Monumenten-hypotheek, een lening met een marktconform rentetarief, aan te bieden. Meer informatie vindt u op onze website: Monumenten-hypotheek | Restauratiefonds 

Wanneer u vanaf 2026 en verder middelen nodig heeft voor restauratie en/of verduurzaming bestaat de mogelijkheid om te reserveren, mits het beschikbare budget voor de komende jaren toereikend is. Neem contact op met één van onze accountmanagers over de mogelijkheden. Zij helpen u graag. Tel: 088 253 90 20 of e-mail.

Het budget voor onze laagrentende hypotheek woonhuismonumenten en niet-woonhuismonumenten (rijksmonument) voor 2025 benut. Om die reden kunnen wij momenteel geen aanvragen in behandeling nemen. 

Vanuit onze missie om monumenten springlevend te maken voor de toekomst spijt het ons dat we in 2025 niet meer alle financieringsaanvragen in behandeling kunnen nemen.  

Heeft u financiering in 2025 nodig, dan vragen wij u de mogelijkheden bij uw bank, een andere financier of subsidiemogelijkheden bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en/of de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland te verkennen. 

Wanneer dit geen of onvoldoende financiële ondersteuning biedt is er mogelijk nog wel budgettaire ruimte om onze Monumenten-hypotheek, een lening met een marktconform rentetarief, aan te bieden. Meer informatie en de actuele rentetarieven van deze leningen vindt u op onze website: Monumenten-hypotheek | Restauratiefonds

Het Restauratiefonds werkt samen met partners aan aanvulling van budgetten. Zodra er nieuwe middelen beschikbaar zijn, vindt u dit op onze website. Neem tijdig contact met ons op om de mogelijkheden te bespreken. Wij beantwoorden uw vragen graag.
 

Nee, als u een financiering aan wilt vragen, dan mag u nog niet zijn gestart met de restauratie en/of verduurzaming.

Door de restauratieachterstand (slecht/matig) in niet-woonhuis rijksmonumenten, hogere marktrente, inflatie en stijgende bouw- en energiekosten zien we sinds enkele maanden een overvraag op onze fondsen voor restauratie en verduurzaming van rijksmonumenten. We maken ons samen met onze partners sterk voor voldoende middelen. De realiteit is echter dat in meerdere fondsen de behoefte groter is dan de hoeveelheid beschikbare financiële middelen.  

Veertig jaar geleden is het Restauratiefonds opgericht met de gedachte om met iedere subsidie-euro meer te doen voor het behoud van erfgoed. Door het laten terugvloeien van rente en aflossing in revolverende fondsen kunnen we telkens opnieuw monumenteigenaren ondersteunen. De eerste euro wordt nu voor de vierde keer uitgeleend: een duurzame financieringsbron in de monumentenzorg in Nederland en het Caribisch deel van het Koninkrijk.  

De harde werkelijkheid is dat de fondsen niet onuitputtelijk zijn. De revolverende werking is op dit moment niet toereikend voor de enorme vraag naar laagrentende leningen voor (grootschalige) restauratie en verduurzaming. Daar komt bij dat de relatief jonge fondsen nog niet op volwassen/sterkte zijn om genoeg te revolveren. Het betreft met name de fondsen voor grootschalige restauratie en verduurzaming. Juist daar zijn nieuwe middelen vanuit het Rijk extra hard nodig, met name door tal van grootschalige erfgoedopgaven (restauratie en verduurzaming van kerken, oude fabrieken etc.).  

Het op sterkte en volwassenheid komen van de fondsen een voorwaarde voor optimale ondersteuning van de erfgoedopgaven. Nieuwe stortingen vanuit het Rijk zijn nodig om die eigenaren te ondersteunen die voor grote complexe opgaven staan en die vaak moeite hebben om dit in de markt te financieren. In samenwerking met het ministerie van OCW hebben we ons sterk gemaakt voor middelen voor grote restauraties en verduurzaming. Lees in dit nieuwsbericht hier meer over. Deze nieuwe middelen zijn nu nog niet beschikbaar. Zodra deze financieringsfaciliteiten beschikbaar zijn, informeren wij u hierover op deze plek en in onze nieuwsbrief.  

Als u een financiering bij het Restauratiefonds aanvraagt, zijn wij wettelijk verplicht uw aanvraag te beoordelen. Deze toetsing is vergelijkbaar met die van een reguliere bank. Bij een positief resultaat ontvangt u een offerte. Bij een de zogeheten krediettoets kijken wij in ieder geval naar de volgende vijf onderdelen:

Fase 1

• Toetsing identiteit
  Wij toetsen uw identiteit en de geldigheid van uw identiteitsbewijs op basis van de daarvoor bestemde registers.
• Een toetsing op integriteit
  Net als alle andere financiers toetsen wij de integriteit van elke aanvrager en maken daarbij gebruik van de daarvoor bestemde registers, zoals de Stichting Fraudebestrijding Hypotheken. Afhankelijk van het integriteitsrisico kan de integriteitstoets ook na verstrekking van de hypotheek periodiek plaatsvinden. In het kader van de integriteitstoets  kan ook nader onderzoek worden gedaan naar de herkomst van inkomsten en vermogen.

Fase 2

• De inkomenstoets
  Om te voorkomen dat u meer financiële lasten heeft dan u kunt dragen, beoordeelt het Restauratiefonds de verhouding tussen uw totale financiële lasten en uw inkomen. Deze beoordeling is mede ingegeven door de Wet op het financieel toezicht. De hoogte van het inkomen bepaalt de maximale financieringslasten die u kunt dragen.
• De dekkingswaarde
  Het Restauratiefonds bekijkt of het pand voldoende waard is om naast de bestaande hypotheken en de nieuwe hypotheek van het Restauratiefonds te dekken.
• Een toetsing bij Bureau Krediet Registratie (BKR)
  Als u betalingsachterstanden heeft die zijn geregistreerd bij het BKR dan kan dit tot een afwijzing leiden. Mocht dit zo zijn, informeer dan de medewerkers van het Restauratiefonds hier over.

U ontvangt onze offerte
Als de kredietbeoordeling positief is, ontvangt u een offerte. Gaat u akkoord? Stuur de offerte dan getekend retour. Let op! Schrijf de hypotheek voor een hoger bedrag in. Als u de hypotheek hoger inschrijft, dan is het later aanvragen van een verhoging mogelijk zonder tussenkomst van een notaris. Een kostenbesparing. Uiteraard moet de totale schuld wel onder het inschrijvingsbedrag blijven. Een nieuwe kredietbeoordeling van uw financiële situatie is wel noodzakelijk.

Meer weten?
Lees meer over de dienstverlening van het Restauratiefonds.

We maken ons samen met onze partners sterk voor voldoende middelen. In samenwerking met het ministerie van OCW hebben we ons sterk gemaakt voor middelen voor grote restauraties en verduurzaming. Lees in dit nieuwsbericht hier meer over. Deze nieuwe middelen zijn nu nog niet beschikbaar. Zodra deze financieringsfaciliteiten beschikbaar zijn, informeren wij u hierover op deze plek en in onze nieuwsbrief.  

Vragen? Neem contact op met één van onze accountmanagers. Zij helpen u graag. Tel: 088 253 90 20 of e-mail. 

Er worden door ons kosten in rekening gebracht voor het verstrekken van de hypotheek, het beoordelen van uw financiële situatie en de administratieve afhandeling. Deze kosten samen zijn de behandelingskosten. Daarnaast kan het Restauratiefonds behandelingskosten in rekening brengen voor het beoordelen en de administratieve afhandeling van wijzigingen tijdens de looptijd van de lening. 

Er wordt een verschil gemaakt tussen kosten voor onze particuliere dienstverlening en zakelijke dienstverlening. De tarieven samen met een toelichting kunt u vinden via de onderstaande links.

• Behandelingskosten voor zakelijke dienstverlening
• Behandelingskosten voor particuliere dienstverlening

De rentetarieven publiceren wij wekelijks op onze website en gelden voor nieuwe leningen die worden aangegaan onder de huidige voorwaarden. Per beschikbare lening staat het percentage vermeld. Als het gaat om een pand dat wordt verhuurd of voor een zakelijke financiering, dan kan er sprake zijn van een renteopslag, dit kunt u vinden bij elk product waar dat voor geldt. Voor deze opslag kijken we naar de hoogte van uw lening en de marktwaarde van het pand en of wij eerste of tweede hypotheek recht verkrijgen.

• Bekijk alle tarieven (particulier)
• Bekijk alle tarieven (zakelijk)

Heeft u financiering in 2025 nodig, dan vragen wij u de mogelijkheden bij uw bank, een andere financier of subsidiemogelijkheden bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en/of de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland te verkennen. 

Er is mogelijk nog wel budgettaire ruimte om onze Monumenten-hypotheek, een lening met een marktconform rentetarief, aan te bieden. Meer informatie en de actuele rentetarieven van deze leningen vindt u op onze website: Monumenten-hypotheek | Restauratiefonds. 

U bent (bijna) eigenaar van een monument, u heeft een restauratiebehoefte en wilt lenen tegen lage rente. Een monument restaureren, herbestemmen of verduurzamen is een grote klus. Doe de financieringscheck, daarmee kunt u op basis van postcode, huisnummer en werkzaamheden binnen 1 minuut kunt zien welke financieringsmogelijkheden passend zijn. 

Doe de financieringscheck

De eigenaar is zelf verantwoordelijk voor de kosten van ieder onderhoud. Wel zijn er beperkte subsidiemogelijkheden voor de instandhouding van monumenten.

Rijksmonumenten: Eigenaren van beschermde rijksmonumenten komen in aanmerking voor een subsidie of een laagrentende lening via het Restauratiefonds. Onderhoudskosten voor rijksmonumenten zijn sinds 1 januari 2019 niet meer fiscaal aftrekbaar.

Gemeentelijke monumenten: Als eigenaar van een beschermd gemeentelijke monument kunt u in aanmerking komen voor een laagrentende lening via het Cultuurfonds voor Monumenten. Onderhoudskosten voor gemeentelijke monumenten zijn niet fiscaal aftrekbaar.

Bekijk het monumentenbeleid per gemeente op Monumenten.nl.

Gelieve te vermelden of het gaat om oversluiting of (gedeeltelijke) verkoop. Graag de  datum van oversluiting of transport doorgeven.  Gelieve de  volmacht algeheel of gedeeltelijk royement  op te maken en mee te sturen met uw verzoek.

Ons vestigingsadres is tegenwoordig  Utrechtseweg 12 3811 NB Amersfoort en niet meer in Hoevelaken.

U dient een offerte van de nieuwe geldgever mee te sturen. Zo ook een  recent taxatierapport indien aanwezig en een opgave van het bestedingsdoel van de gelden, als dit niet uit de offerte blijkt.

U kunt overige wijzigingsverzoeken indienen via beheer@restauratiefonds.nl.

Heeft u  verder nog vragen over het passeren van de hypotheek, neemt dan gerust contact met ons op. Wij zijn van maandag – vrijdag tussen 08.00 uur en 17.30 uur bereikbaar via 088 253 90 40 of stuur een mail aan beheer@restauratiefonds.nl. 

Heeft u vragen over het wijzigen of (gedeeltelijk) aflossen van een lening,  neemt dan  gerust contact op met ons op. Wij zijn van maandag – vrijdag tussen 08.00 uur en 17.30 uur bereikbaar via 088 253 90 50 of stuur een e-mail naar beheer@restauratiefonds.nl.

Een notaris brengt kosten met zich mee. U zult voor elke activiteit een bedrag in rekening gebracht krijgen. Uiteraard loont het om te 'shoppen'.

Referenties en prijzen vergelijken
Notarissen zijn verplicht om u kundige voorlichting te geven, maar de ene notaris zal beter advies geven dan de andere. Vraag in uw omgeving om referenties en vraag naar ervaringen van andere mensen met bepaalde notarissen.

Op de website DeGoedkoopsteNotaris kunt u gemakkelijk tarieven van notarissen vergelijken. Wij hebben geen waardeoordeel over de genoemde notarissen.

De basis voor een succesvol ondernemen in een monument is een duidelijk tijdspad en een goede projectleider, die de voortgang bewaakt. Maar hoe goed de planning ook is, er zijn altijd tegenvallers, onverwachtse ontdekkingen of vertragingen. Veel initiatiefnemers raden daarom aan om flexibiliteit in de planning in te bouwen. 

Kijk eerst wat het pand nodig heeft en wat je er verder mee wil. Bijvoorbeeld door te kiezen voor een organische manier van ontwikkelen, ook wel ‘ontwikkelend beheer’ genoemd. Daarbij wordt het gebouw meteen in gebruik genomen, terwijl de ontwikkeling nog in volle gang is. 

Voordelen: u heeft meteen inkomsten, het gebouw gaat minder snel achteruit, de investeringen kunnen gespreid worden en de aanpassingen vloeien op natuurlijke wijze voort uit het gebruik. Tijdelijk gebruik kan een goede manier zijn om verschillende mogelijkheden te verkennen of uit te proberen. Het is bovendien goed voor het enthousiasme in de buurt om een gebouw zo snel mogelijk in gebruik te nemen.

Lees meer in de whitepaper 'Tijdelijk gebruik'.

Het gebouw en zijn verhaal maken het interessant voor het publiek. Zorg dat u de constructie van het gebouw uit en te na kent voor u ingrepen doet, om fouten tijdens de restauratie te voorkomen. Door bouwhistorisch onderzoek uit te voeren kunt u de bijzondere onderdelen van het gebouw opsporen en ze bij de restauratie in de spotlights zetten. De ideale herbestemming komt voort uit een combinatie van bouwkundige kennis en kennis van de gebruiksgeschiedenis. Hoe beter de nieuwe functie past bij het verhaal achter het gebouw, hoe beter dat is voor de positionering. Een gebouw met een verhaal heeft een voorsprong.

Bezoek Herbestemming.nl voor meer informatie.

Goed onderhouden betekent dat u weet op welk moment en waar uw monument extra aandacht nodig heeft. Daar kunt u op verschillende manieren achter komen. Bijvoorbeeld door er goed naar te kijken. Kijk geregeld omhoog om te zien of alle dakpannen er nog liggen. En ga na een regenbui even kijken of de goten niet overlopen. Want je moet bij een monument absoluut voorkomen dat er water naar binnen sijpelt. En verder is schilderwerk natuurlijk heel belangrijk, zowel binnen als buiten. Hoe vaak je dat moet aanpakken, hangt van de onderhoudsgevoeligheid van je pand af. 

Voor kennis en expertise over goed onderhoud kunt u terecht bij de Monumentenwacht. 

De overheid stimuleert planmatig onderhoud, zowel met kennis als met financiële middelen. Zo kunt u voor onderhoud, restauratie en energiebesparende maatregelen van uw (woonhuis)monument een lening met lage rente aanvragen via het Restauratiefonds of een instandhoudingssubsidie bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De bijdrage van deze regeling is 38% van het subsidiabele bedrag. Voor rijksmonumenten die niet aangemerkt zijn als woonhuis (in particulier bezit) is er vanuit de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ook instandhoudingssubsidie beschikbaar, voor sober en planmatig onderhoud op basis van een instandhoudingsplan voor een periode van 6 jaar. Zie voor meer informatie Cultureelerfgoed.nl. Informeer daarnaast bij uw provincie of gemeente of zij iets voor u kunnen betekenen. Provincies ontvangen jaarlijks vanuit de rijksoverheid restauratiebudget voor rijksmonumenten. Sommige gemeenten en provincies stellen ook zelf middelen beschikbaar.

Lees meer op Monumenten.nl. 

Op Monumenten.nl vindt u veel praktische tips, onder meer over het onderhouden van gevels, kozijnen, dakgoten en schilderwerk. Op deze website vindt u bovendien de uitvoeringsrichtlijnen en brochures over het hoe en wat rondom het onderhouden en reinigen van uw monument, onder meer ontwikkeld door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Bezoek Monumenten.nl.

Het is een misvatting dat u als eigenaar niets mag wijzigen aan uw monument. U heeft bij wijzigingsplannen voor uw monument vaak (uitsluitend) te maken met de omgevingsvergunning. Over het algemeen geldt dat u voor iedere wijziging aan uw beschermde monument een omgevingsvergunning nodig heeft. Voor sloopwerk, het verplaatsen of het verbouwen van uw monument zult u daar ongetwijfeld bij stilstaan. Maar ook voor bijvoorbeeld het schilderen van de gevel in een andere kleur of het vervangen van historisch glas in een raam heeft u een vergunning nodig. Dat geldt ook voor sommige onderhoudswerkzaamheden. Voor aanpassingen aan interieuronderdelen met monumentale waarden, zoals stucplafonds, historische wandbekleding of structuurbepalende wanden, is ook een vergunning nodig.

Meer over vergunningen

Als het definitieve plan klaar is kunt u offertes aanvragen bij aannemers. Hoe vindt u een geschikte aannemer? Het restaureren van uw rijksmonument is immers iets anders dan een ‘gewone’ verbouwing aan een relatief nieuwe woning. Een goede oriëntatie is van belang. Enkele tips:

• Monumenten.nl biedt u overzicht van aannemers in de SpecialistenWijzer. U kunt hier filteren op regio en op kwaliteitskenmerken (Stichting ERM en Vakgroep Restauratie). 
• Kijk waar het monument staat: een aannemer uit de buurt is vaak bekend met plaatselijke omstandigheden en voorschriften.
• Raadpleeg de website van de aannemer en/of vraag een brochure van de aannemer aan.
• Vraag referentieprojecten van de aannemer op en ga er kijken. Praat met eerdere opdrachtgevers over hun ervaringen. Hoe was de samenwerking met de aannemer? Zijn ze tevreden over de kwaliteit? Kwam de aannemer zijn afspraken goed na? Op die manier krijgt u een goed beeld van de aannemer.
• Kijk welke aannemer u als eigenaar aanspreekt en of het ‘klikt’. Ga dus eerst eens met hem praten en bespreek samen uw wensen. Als u niet op dezelfde golflengte zit, kan dat een heleboel ergernissen opleveren. U moet immers intensief samenwerken.
• Bel de Monumentenwacht in uw provincie en vraag naar hun ervaringen met de door u gekozen aannemer.
• Vraag uw architect met welke aannemers hij goede ervaringen heeft.
• Als u duurzaamheidsinvesteringen laat uitvoeren, kiest u dan voor een ervaren aannemer voor deze werkzaamheden.

Zodra u weet waarvoor u de architect precies wilt inschakelen, is het zaak om een geschikte ‘partner’ te vinden die hierin kan voorzien. Hoewel een dergelijke keuze vaak plaatsvindt op basis van ‘goed vertrouwen’ en ‘mond tot mond’-reclame, geven wij daarnaast een aantal tips.

• De SpecialistenWijzer van Monumenten.nl biedt u een overzicht met namen en adressen van architecten per provincie.
• U kunt ook zelf bij de Bond van Nederlandse Architecten (BNA) een lijst van architecten in uw omgeving opvragen. Architecten aangesloten bij de BNA werken volgens bepaalde gedragsregels, hebben minimaal twee jaar ervaring en hebben een zogenaamde beroepsaansprakelijkheidsverzekering.
• Bel de Monumentenwacht in uw provincie en vraag naar hun ervaringen met de door u geselecteerde architect.
• Raadpleeg de internetsite van de architect en/of vraag een brochure van de architect aan.
• Kies een architect die ervaring heeft met restaureren; niet alleen in verband met monumentale onderdelen en oude technieken die in het pand gebruikt zijn, maar bijvoorbeeld ook in verband met een goede afweging tussen comfortabel wonen en het behoud van monumentale elementen.
• Kijk waar het monument staat; als een architect uit de omgeving komt, kan hij u vaak gemakkelijker en sneller van dienst zijn. Hij kent immers de regionale werkwijzen en gewoonten van bijvoorbeeld de gemeente.
• Bepaal om wat voor soort opdracht het gaat (bijvoorbeeld woonhuis of bedrijfsruimte). Sluit het soort opdracht aan bij de ervaring van de architect?
• Vraag referentieprojecten van de architect op en ga er eventueel kijken.
• Kijk welke architect u als eigenaar aanspreekt: als u een oriënterend gesprek heeft met een architect, kijk dan of het ‘klikt’.

Kennis is van belang om uw monument op een goede en kwalitatieve manier te onderhouden of te restaureren, rekening houdende met de kwaliteiten, mogelijkheden en verplichtingen. Bovendien levert het vaak interessante informatie op, die het verhaal van uw monument completer maken! Wat kunt u doen?

• Vraag informatie op uit het Monumentregister en bij uw gemeente
• Maak gebruik van de informatie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
• Laat een bouwhistorisch onderzoek plaatsvinden
• Laat een bouwtechnisch rapport opmaken; de Monumentenwacht in uw regio kan u hier verder mee helpen.

Goed beheer en onderhoud voorkomt verval en ingrijpen. Wanneer restaureren noodzakelijk blijkt, kan het volgende van toepassing zijn: conserveren, repareren of vervangen. Laat in dat geval altijd aanvullend onderzoek doen. Wat in een specifieke situatie mogelijk of raadzaam is, is afhankelijk van de technische staat en cultuurhistorische waarde van uw pand. Mocht restauratie nodig blijken: het doel van restauratie is het stopzetten van verval en het herstellen van de schade zonder het karakter van het monument te veranderen. Restauratie heeft geen reconstructie van de oorspronkelijke situatie als doel. Veel bouwmaterialen, zoals riet of leien, hebben een beperkte levensduur: dan is vervanging noodzakelijk. De uitgangspunten voor restauratie en onderhoud van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed:

• een ingreep moet de oorzaak van de schade wegnemen
• beperk de omvang van de ingreep zo veel mogelijk
• zet in op herstel van historisch materiaal
• vervang het materiaal als het op is door hetzelfde materiaal in dezelfde techniek
• behandel eerdere werkzaamheden met respect
• documenteer de ingrepen

Als u gaat verbouwen of restaureren, geef dat dan vooraf door aan uw verzekeraar of tussenpersoon. Dat voorkomt problemen. Let vooral hier op: de verzekering tijdens de verbouwing of restauratie en de verzekering na afloop van de restauratie of verbouwing. 

• Verzekering tijdens de verbouwing of restauratie: de Constructie All Risksverzekering (CAR-verzekering)
• Verzekering na afloop van de werkzaamheden: controleer of uw verzekering moet worden aangepast. 

Meer over verzekeren

Zowel bij aankoop, voor de start van een restauratie als na een restauratie is het zeer verstandig om uw verzekeringspakket goed onder de loep te nemen. Bent u voor, tijdens en na de restauratie nog goed verzekerd? Wij brengen een aantal verzekeringen onder de aandacht.

Welke verzekeringen heeft u nodig?

Opstalverzekering
De opstalverzekering is bij een hypotheek van het Restauratiefonds een verplichte verzekering. Deze verzekering biedt dekking tegen schade door brand, bliksem of stormschade. Het doel van de opstalverzekering is om bij een eventuele schade met de uitkering over voldoende verzekeringsgelden te beschikken om een verantwoord herstel van uw monument mogelijk te maken.

CAR-verzekering
De CAR-verzekering (Construction All Risks– verzekering) is bij de laagrentende leningen van het Restauratiefonds een verplichte verzekering tijdens uw restauratie of onderhoudswerkzaamheden. Deze verzekering biedt dekking tegen de schade als gevolg van de restauratiewerkzaamheden. U kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan schade aan een naburig pand veroorzaakt door de werkzaamheden van uw aannemer. Uw opstalverzekering moet in deze periode gewoon doorlopen om reguliere risico’s te dekken.

Meer over verzekeren op Monumenten.nl.

Een verzekering moet goed passen bij de monumentale status van uw pand. Voor het verzekeren van panden met historische waarde is expertise vereist. Neem contact op met uw eigen verzekeraar, of met Donatus. Donatus heeft als verzekeraar bijna 170 jaar ervaring met religieus en monumentaal erfgoed.

Meer over de verzekeringen van Donatus

Het idee van een revolverend fonds is dat een overheid tijdelijk middelen beschikbaar stelt. De uitgezette middelen moeten dus weer terug worden betaald, eventueel met rente of door betaling van een rendement. 

Meer over de werking van een revolverend fonds.

Gratis informatiemateriaal

Samen met u werken wij dagelijks aan het behoud van het prachtige erfgoed in uw gemeente. Wij helpen u graag bij het informeren van monumenteigenaren. Want goed geïnformeerde eigenaren zijn (nog) beter in staat om hun monument goed in stand te houden.

Hieronder vindt u alle belangrijke informatie in de verschillende stadia waarin de eigenaar zich kan bevinden. Daarnaast kunt u een informatiepakket aanvragen met praktische informatie voor uzelf als gemeenteambtenaar, of voor de monumenteigenaar in uw gemeente.

Meer informatie

Bestel nu

Draagvlak, financiering en specialistische kennis zijn hierin onmisbaar. U kunt hierin een belangrijke rol spelen door het aangaan van een financieel en/of kennispartnerschap. Onze relatiemanagers  gaan graag het gesprek aan. Bel ons via 088 253 90 70.

Meer over een eigen fonds.

Via www.omgevingsloket.nl kunt u zelf nagaan of een vergunning nodig is.

De gemeente kijkt samen met u naar de plannen en beoordeeld of deze vergunning plichtig zijn en of er geen monumentale waarden verloren gaan.

Benodigde vergunningen

Voor vrijwel iedere restauratie is een omgevingsvergunning nodig. Vraag die zo vroeg mogelijk aan bij de gemeente, zodat eventuele vertragingen beperkt blijven.

Kleine onderhoudswerkzaamheden aan onderdelen zonder monumentale waarde, vragen niet om een omgevingsvergunning. Op uw verzoek geeft de gemeente een verklaring af dat die vergunning niet vereist is. Vervolgens kunnen wij uw financieringsaanvraag in behandeling nemen. Vraag uw gemeente om het formulier Model Verklaring Geen Omgevingsvergunning Nodig in te vullen.

Normaliter neemt een aanvraag  8 weken in beslag en is er een wettelijke inzagetermijn van 6 weken. In bijzondere gevallen kan de gemeente bij een rijksmonument de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed raadplegen bij een ingrijpende wijziging.

Met de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) zijn veel vergunningen op het gebied van bouwen, milieu en ruimtelijke ordening vervangen door één omgevingsvergunning. Met de omgevingsvergunning vraagt u alle vergunningen die voor het bouwen van een woning nodig zijn in één keer aan bij één loket.

Belangrijkste zaken om te weten

• Uw pand is aangewezen als gemeentelijk monument. Uw pand is opgenomen op de lijst met gemeentelijke monumenten, die is samengesteld door de gemeente waar het pand staat. De gemeente kijkt naar uw voorgenomen plannen en beoordeeld of er geen monumentale waarden verloren gaan bij de uitvoering daarvan. Bij de beoordeling van het behoud van de monumentale waarden kijkt men naar cultuurhistorie, architectuur, wetenschappelijke waarde, esthetische waarde, zeldzaamheid en het ensemble van uw monument.
• De bescherming vloeit voort uit een erfgoedverordening.
• Soms is er geen omgevingsvergunning noodzakelijk. Het gaat dan meestal om onderhoudswerkzaamheden die geen wezenlijke wijziging teweeg brengen. Voor het verkrijgen van de restauratiefinanciering heeft u hier wel een schriftelijke bevestiging van de gemeente nodig, op de verklaring van de subsidiabele kosten vaststelling kan de gemeente dit meteen aangeven.

Tips om het vergunningsproces te versoepelen

• Neem in een zo vroeg mogelijk stadium contact op te nemen met de gemeente, de ambtenaar monumentenzorg.
• Onderhoud hier goed contact mee. U moet immers een lange weg met elkaar af leggen.
• Bespreek eerst het schetsplan met de gemeente alvorens u uw definitieve plannen indient. Dit kan in de vorm van een vooroverleg (vraag uw gemeente hiernaar). U kunt uw plannen dan nog aanpassen als dat nodig is. Bovendien wordt de gemeente hierdoor meer bij uw plannen betrokken, en dat wordt gewaardeerd.
• Als de monumentale waarde van het pand wordt aangetast kan het nuttig zijn bouwhistorisch onderzoek te laten doen. U heeft dan goede argumenten om uw plannen te onderbouwen.
• Stuur een recent inspectierapport van de Monumentenwacht mee bij de aanvraag van uw monumentenvergunning. Een onafhankelijke derde heeft dan vastgesteld dat onderhoud nodig is aan de verschillende onderdelen.
• Kijk of u (lokale) restauratiearchitect in de arm kan nemen. Hij of zij kent vaak de werkwijze en zienswijze van de gemeente.

Meer over vergunningen kunt u vinden op Monumenten.nl. 

U vraagt de omgevingsvergunning aan op basis van een (restauratie)plan. De gemeente informeert u precies over welke documenten hiervoor nodig zijn en hoe u de aanvraag digitaal kunt indienen.

De gemeente vraagt in de meeste gevallen naar:

• Tekeningen van de bestaande toestand. Het kan u tijd en geld besparen oude tekeningen van uw pand op te zoeken. Misschien heeft de vorige eigenaar of de gemeente deze nog in haar bezit;
• Tekeningen waarop de voorgenomen herstelwerkzaamheden of wijzigingen staan aangegeven (bestektekeningen);
• Een technische werkbeschrijving van de nieuwe situatie (het bestek);
• Gespecificeerde begroting, volgens de opbouw van het bestek en uitgesplitst in hoeveelheden, arbeidsuren en materialen;
• Foto’s van de bestaande situatie.

Meer over vergunningen kunt u lezen op Monumenten.nl.